Categoriearchief: Noors toneel

Diversen, Duits toneel, Literatuur, Noors toneel

Klusjes tussendoor

In oktober 2023 was ik bezig met de vertaling van deel 3 van de YA-reeks Halve Kongeriket (Royalteen) toen de uitgever het project plotseling stopzette vanwege tegenvallende verkoopcijfers. Van Goor heeft het daarna allemaal heel keurig met me afgehandeld, maar het was wel een vervelende verrassing om van de ene dag op de andere zonder werk te zitten. Deel 2 is overigens inmiddels inmiddels ook uitgekomen en heet “Droomprins”. Ik zeg: misschien ook een andere grafisch vormgever nemen?



De toneelsector vraagt al een paar jaar nauwelijks om nieuwe vertalingen. Aan het continue snoeien in de cultuurbegroting van de afgelopen decennia in Nederland en de klappen die het Vlaams Blok en consorten nu aan de cultuursubsidies in België uitdelen, kan ze niets doen, maar nogal wat gezelschappen lijken er ook een handje van te hebben de vertaling als sluitpost van de begroting te zien, de goeien uiteraard niet te na gesproken.

Na anderhalve maand duimendraaien en onze nieuwe keuken ontwerpen vroeg uitgeverij De Geus me gelukkig of ik zin had om een dikke roman van Karl Ove Knausgård voor ze te vertalen, en verloste me daarmee voorlopig van dat soort ergernissen. Tot november heb ik mijn handen dus vol. Door de long-covid ben ik toch ook niet meer in staat om veel te reizen of grote plannen buiten de gebaande paden te maken, dus het is wel even lekker rustig zo.

In de tussentijd heb ik nog een Noors prentenboek (Voertuigen vanbinnen en vanbuiten) vertaald voor Clavis, een fragment van het stuk Wonderwomb van Amir Gudarzi uit het Duits vertaald voor Shakespeare is Dead/Het Nieuwstedelijk, het stuk How to remain a humanist after a massacre in seventeen steps van Maya Arad vertaald voor HNT, ook uit het Duits/Engels, en de Noorse vertaling van Luk Percevals bewerking van de roman Meisje, 1983 (Liv Ullman) grondig geredigeerd voor Det Norske Teatret in Oslo. Kortom, geen tijd om me te vervelen.

Noors toneel

Fossefestival editie 2023

In september mocht ik met een reisbeurs van het Letterenfonds een ruime week naar Oslo om het Fossefestival te bezoeken, dat daar om het jaar georganiseerd wordt door Det Norske Teatret. Niet alleen het door mij vertaalde Warm van STAN en Discordia ging daar officiëel in première, ook de nieuwe voorstelling van Vinge/Müller wilde ik niet missen. Verder o.a. een gastoptreden van Odéon Paris met hun productie van Arne Lygres Tid for glede en de Oresteia in de versie van Jon Fosse. Een bezoek aan De trilogie in regie van Luk Perceval viel helaas nét niet te combineren. Ten slotte wilde ik heel graag bijpraten met alle kennissen in de theater(schrijf)wereld daar.

Vinge/Müller stelden hun première helaas tot twee keer toe uit, zodat ik de productie uiteindelijk moest missen. Heel jammer. De recensies waren zeer lovend en de première duurde negen uur.

Warm was een feestje, niet in de laatste plaats vanwege de gezellige nazit in het theater. Fosses vertaling/bewerking van Oresteia (leunend op de vertaling van Ted Hughes) vond ik prachtig. In de voorstelling was wel flink in de tekst gesnoeid, maar gelukkig stuurde Fosse me de volgende dag op mijn verzoek de volledige tekst. Die beviel beter.

Odéons Jour de joie was ook fijn, vooral omdat ik de Noorse voorstelling van diezelfde tekst (in regie van Johannes Holmen Dahl) in 2022 briljant vond. Ik was dus aanvankelijk een tikje sceptisch jegens deze versie van Stephane Braunschweig, maar hoewel zijn regie 180 graden de andere kant op ging, was ook deze voorstelling heel, heel erg goed. Fantastisch en behoorlijk zeldzaam dat je zoiets kunt bekijken: twee uitstekende regisseurs die iets totaal verschillends doen met dezelfde tekst, met twee keer een heel ander, maar briljant resultaat. Het wordt tijd dat Arne (wereldwijd allang bekend en vertaald) ook in het Nederlandse eindelijk eens ontdekt wordt.

Naast prachtig weer, een stapel Noorse literatuur om thuis weer een paar maanden mee vooruit te kunnen en koffie-dates met de meeste mensen die ik graag weer wilde zien, had de reis nog een hoogtepuntje: eindelijk heb ik de maestro zelf ook ontmoet. Tot nu toe had ik alleen met Fosse gemaild, en voornamelijk over vertaalkwesties, telkens als ik in Oslo was zat hij weer in Wenen of elders, maar nu heb ik lekker uitgebreid koffie met hem gedronken. Hij is een bijzonder aardige man die nogal wars is van drukte en vooral van elke vorm van optreden (“de twee dingen die ik absoluut nooit wilde worden toen ik klein was: acteur en leraar”), maar in een wat rustiger omgeving een-op-een is hij een zeer aimabele gesprekspartner. Hij was ook zo attent geweest om een paar van zijn nieuwe boekjes voor me mee te nemen, compleet met persoonlijke inscriptie, waar ik verguld mee ben.

Met al die nieuwe boeken was mijn tas op de terugweg nauwelijks te tillen, maar het was een nuttige en hele fijne reis. Grote dank aan het Letterenfonds voor het mede mogelijk maken.


Noors toneel, Productie, toneelvertalen

Nieuw boekje met stuk van Jon Fosse

Nu bij DNTB te krijgen: mijn vertaling van het toneelstuk Warm (Varm) van Jon Fosse, vertaald voor tg. STAN & Maatschappij Discordia. Hun voorstelling ging afgelopen september in première in Oslo waar ze te gast waren op het Fossefestival. De voorstelling (met Engelse boventiteling) kreeg een uitgebreide recensie in ‘Norsk Shakepearetidskrift’, de Noorse Theaterkrant onder de titel En perle – ‘Een pareltje’. Ik vertaalde het artikel even snel voor de gezelschappen, wie geïnteresseerd is vindt het hier.

Het boekje kan zoals altijd besteld worden via de website van DNTB.

In maart en april 2024 gaat Warm nog op tournee door Nederland en Vlaanderen, kijk voor data en verdere info op de website van Discordia.

DE EERSTE MAN
Ja het was zomer en
en ja

DE TWEEDE MAN
En toen kwam

DE EERSTE MAN
Iemand kwam

DE TWEEDE MAN
Zij kwam

DE EERSTE MAN
Over wie heb je het

DE TWEEDE MAN
En zij
Ja ze droeg
ja
ja een zwart badpak


Matthias de Koning, Anette Kouwenhoven en Damiaan de Schrijver in Warm. foto: Tg STAN
Diversen, Noors toneel, toneelvertalen

Jon Fosse, young adults en long-covid

Begin december 2022 kreeg ik covid. Hoewel ik aanvankelijk niet erg ziek was, ontwikkelde het zich daarna tot long-covid, wat het leven er in 2023 niet eenvoudiger op maakte. Inmiddels ben ik alweer een heel eind opgekrabbeld maar het duurt inderdaad akelig lang. Het gaat nog wel even duren voor ik weer helemaal terug in vorm ben.

Toen ik ziek werd, had ik net een opdracht aangenomen voor een boekvertaling waar haast bij was. Gelukkig kun je ook liggend vertalen. De young adult-roman Royalteen I: De Erfgenaam (Halve kongeriket 1- Arvingen) ligt inmiddels overal in de winkels. Deel II is over een maandje ook gereed voor de persklaarmaker. Voor wie geïnteresseerd is: het is natuurlijk geen hogere literatuur, maar de boeken zijn wel veel beter dan de films die Netflix ervan gemaakt heeft.

Ondertussen is Maatschappij Discordia bezig met de LIRAfonds-aanvraag voor de vertaling van weer een stuk van Fosse: Warm (Varmt). Als het allemaal een beetje lukt ga ik dat deze zomer voor hen vertalen en gaan ze er dan samen met STAN een voorstelling van maken.

Tenslotte reis ik volgende week weer eens naar Bergen om de oer-productie van Fosses nieuwste toneeltekst te zien: I svarte skogen inne, dat nu op Bergen International Festival staat. Ik heb het openingsweekend moeten laten schieten dit jaar. Dat is voor nu helaas nog wat veel van mijn gezondheid gevraagd, maar ben heel blij dat ik op een rustiger moment dit laatste Fosse-stuk toch kan gaan bekijken. Met grote dank aan de festivalorganisatie en de Noorse ambassade, die mijn reis weer sponsoren.

De Engelse titel is een letterlijke vertaling van het Noors: ‘Inside the black forest’. Ik zou het zelf meer in de richting zoeken van ‘In het diepe donkere bos’; het sprookjes-element is zeker aanwezig in de Noorse titel. De tekst vond ik zelf erg mooi en ik ben ook heel benieuwd naar de voorstelling. Bovendien is het fijn dat ik in Bergen eindelijk mijn verzameling Noorse literatuur weer verder kan aanvullen.

Journalistiek, Noors toneel

Te gast bij Dramatikkens Hus in Oslo

In het septembernummer van Theaterkrant (voorheen TM) staat mijn artikel over Dramatikkens Hus in Oslo, een walhalla voor (Noorse) toneelschrijvers waar we hier in Nederland alleen van kunnen dromen. In mei had ik, met financiële steun van het Letterenfonds, de eer om daar een paar weken ’translator in residence’ te zijn. Dat was ontzettend leuk en leerzaam en het gaf me ook de kans om eindelijk op m’n gemak Oslo een beetje te leren kennen – eerdere werkbezoeken waren altijd kort en volgepropt met afspraken.

Dramatikkens Hus (‘het huis van de toneeltekst’) is gehuisvest in een oude fabriek middenin Oslo, met een eigen theaterzaal. Meer over deze bijzondere plek lees je hier. Een van de sfeervolste café’s van de stad, Oslo mek, zit in hetzelfde gebouw. ’s Zomers is het op het ommuurde terras tot diep in de nacht goed toeven. Warm aanbevolen.

Naast mijn tijd in Dramatikkens Hus zag ik ook het nodige toneel, waaronder wat ik een van de beste voorstellingen ooit vind: Tid for glede, een stuk van Arne Lygre in regie van Johannes Dahl. Het kreeg de Heddaprijs voor beste regie van het seizoen. n Oslo kwamen er 26000 (!) mensen naar de voorstelling kijken. Inmiddels heeft Stéphane Braunschweig het stuk ook geregisseerd in Parijs, en speelt het in de oorspronkelijke regie zijn laatste voorstellingen voor een uitverkocht Dramaten in Stockholm. Mocht er iemand benieuwd naar zijn, ik heb een Engelse leesversie van het stuk beschikbaar.



Journalistiek, Noors toneel

Festspillene i Bergen 2022

Taylor Mac (© FiB / Thor Brødreskift)

Eind mei was ik drie drukke dagen te gast op Festspillene, het jaarlijkse grote festival voor podiumkunsten in Bergen, Noorwegen. Het was de derde keer dat ik erbij was. Dat beviel opnieuw uitstekend en het regende bijna niet. Ik schreef er een artikel over voor Theaterkrant online, dat je hier kunt lezen.

Verder zijn het drukke tijden. een verslag over mijn twee weken bij Dramatikkens Hus in Oslo, voorafgaand aan mijn reis naar Bergen, volgt in de vorm van een langer artikel voor het septembernummer van Theaterkrant, dat ik de komende twee weken moet gaan schrijven.

Ondertussen moet er ook een hoop toneel vertaald worden, al is het allemaal nog wat onduidelijk hoe en wat, afhankelijk van het al dan niet toekennen van vertaalsubsidie aan de diverse opdrachtgevers. Daarover dus meer zodra het bekend is. Als het allemaal doorgaat heb ik bijna meer werk dan ik aankan tot het einde van dit jaar, en allemaal leuk werk.


Noors toneel, toneelvertalen

Zo was het

Deze week komt er een splinternieuwe vertaling van mij uit bij De Nieuwe Toneelbibliotheek. Het gaat om een stuk van Jon Fosse uit 2020, Zo was het (Slik var det), dat in het Nederlandse taalgebied nog niet te zien of te lezen was (trouwens, tot nu toe in geen enkel taalgebieden behalve het Noors).

Dit boekje kwam een beetje anders dan anders tot stand. Het is niet zoals meestal gefinancierd door een gezelschap, dat de vertaling op dat moment zelf in productie heeft; het is er gekomen op mijn initiatief, met financiële steun van het Letterenfonds en De Nieuwe Toneelbibliotheek. Ik las vorig jaar de tekst in het Noors, vond hem erg mooi en dacht dat meer mensen hem zouden willen lezen.

Dit is in tien jaar het eerste nieuwe stuk van Fosse, die 2010 verkondigde dat hij geen toneel meer wilde schrijven. Dat lijkt nu echt voorbij: Na Zo was het heeft hij meteen nog twee stukken geschreven, waarvan er één, Sterk vind (Stevige wind), het afgelopen jaar zijn première beleefde in Oslo en onlangs ook in Berlijn. Het laatste van de drie stukken, I svarte skogen inne (Diep in het donkere bos) is ook in Noorwegen nog niet uitgebracht.

Zo was het is een avondvullende monoloog van een oude man, die aan het einde van zijn leven de balans opmaakt (die zeker niet altijd in zijn voordeel uitvalt) en zijn angst voor de naderende dood onder ogen probeert te zien. Sander Janssens schreef er vandaag over in NRC Handelsblad:

‘Voor de oude man in Zo was het, een nieuw toneelstuk van Jon Fosse, bestaat de toekomst hooguit uit het ophalen van meer herinneringen aan het verleden. Die constatering is wreed maar noodzakelijk. […] Trefzeker vertaalt Fosse grote existentiële thema’s als ouderdom en de poging je daarmee te verzoenen, naar de banaliteit van het leven van een broze, eenzame man. Met horten en stoten en goeie tegenzin, incasseert hij zijn ouderdom.’
(NRC 15/12/21)

Het boekje kun je bestellen voor €12,50 op de website van De Nieuwe Toneelbibliotheek, of bij elke goede boekhandel in Nederland en Vlaanderen.

Literatuur, Noors toneel

Drukke tijden

Na een korte zomervakantie ben ik weer volop aan het werk. Begin september bezoek ik in Oslo het Fosse Festival van Det Norske Theatret. Jon Fosse heeft jarenlang gezegd dat hij klaar was met toneelschrijven, tot er in 2020 ineens een nieuwe avondvullende monoloog was. Deze ging dat jaar nog in première bij Den Nationale Scene in Bergen en werd in Noorwegen goed ontvangen. Fosse heeft de smaak nu weer te pakken, want dit jaar is er alweer een nieuw stuk: Sterk Vind, dat zijn première beleeft op het festival in Oslo in september 2021. De voorstelling Ik ben de wind/jeg er vinden van Mij. Discordia en TG STAN staat daar ook, als gastprogrammering, in mijn vertaling (met boventitels).

Enkele projecten die ik momenteel onder handen heb:

Zombie Nation (Øystein Stene)
Ik heb zelf niks met zombies, maar dit is iets bijzonders: de eerste existentialistische zombieroman. U leest het goed. Hij leest nog als een trein ook. In Noorwegen uitgegeven door Gyldendal (2014), reeds vertaald in het Frans en Pools. Dankzij een werkbeurs van het Letterfonds ben ik bezig met het maken van een leesdossier over deze roman, bedoeld voor geïnteresseerde Nederlandse uitgevers, inclusief een fragment in Nederlandse vertaling.

College inleiding toneelvertalen
Op 14 september a.s. geef ik op verzoek van het ELV (Expertisecentrum Literair Vertalen) een inleidend college over toneelvertalen van ongeveer een uur. Dit is in eerste instantie bedoeld voor deelnemers aan de eigen cursussen, die al professioneel vertalen of dat willen gaan doen, maar in het kader van het 20-jarig bestaan van het ELV zetten ze deze herfst ook een reeks ‘plenaire lezingen door experts’ online, voor iedereen die geïnteresseerd is. Dit wordt de eerste van die reeks. Aanvang is om 10:00. Voor meer informatie: zie de website van het ELV.

Slik var det/Zo was het (Jon Fosse)
De eerste avondvullende monoloog van Fosse in jaren werd door toneelhuis Den Nationale Scene in Bergen in november 2020 in het theater gebracht. Het was een succesvolle voorstelling met een mooie trailer die je hier kunt bekijken. Met steun van het Letterenfonds maak ik komende herfst een vertaling, die vervolgens zal worden uitgegeven bij De Nieuwe Bibliotheek. Naar alle waarschijnlijkheid zal het boekje eind 2021 te krijgen zijn.

Slik var det bij DNS, november 2020


Literatuur, Noors toneel

Terras #20 is uit

Het nieuwste nummer van onvolprezen literair tijdschrift Terras – opvolger van het roemruchte Raster – is nu uit, met als thema ‘Scandinavië’. Ik mocht er deze keer maar liefst vier bijdragen aan leveren, allemaal uit het Noors.

Als eerste een fragment van de toneeltekst Virus, een fuga, de meest recente toneeltekst van Fredrik Brattberg (2020). Brattbergs credo is ‘vorm is inhoud en inhoud is vorm’. Die vorm is uniek, omdat hij principes uit de klassieke muziekcompositie zo’n beetje letterlijk incorporeert in zijn toneelteksten. Voor de lezer of toeschouwer lijkt het Brattbergiaans universum in eerste instantie vertrouwd. Onherroeppelijk volgt echter ontsporing, in absurde, tragi-komische situaties die de personages volkomen boven de pet gaan.
Een flink stuk van Virus is nu ook beschikbaar in de digitale bibliotheek van DNTB. De integrale vertaling is ook beschikbaar, wie daar interesse in heeft kan een berichtje te sturen naar info@tinygrass.nl.

Daarnaast vertaalde ik voor Terras een tekst van de hier nog onbekende literaire alleskunner Sara Li Stensrud (1979) i.s.m. actrice Madalena Sousa Helly-Hansen: Bloemstilleven, ook uit 2020.
Waar Brattbergs werk gekenmerkt wordt door zijn gebruik van muziekcompositie-elementen in dramatische teksten, is de monoloog van Stensrud een bijzondere mengvorm van dramatiek en lyriek. De tekst oogt als een lang gedicht, waar de theatrale vertolking een extra laag aan toevoegt. Bloemstilleven is een emotionele, rauwe tekst over de rouw voor een overleden moeder. Voor zowel Virus als Bloemstilleven schreef ik op verzoek van het tijdschrift ook een inleiding, die meer informatie over auteurs en teksten geeft.

Daarnaast vertaalde ik vijf gedichten uit de bundel Flaggtale van Dan Andersen, en tenslotte één langer gedicht, Een suf feestje, van Nils-Øivind Haagensen. Hieruit een fragment:

het was een warme dag
vijfentwintig graden of meer 
we liepen langs de rivier 
de tram naar Kjelsås en dan door Nydalen langs de Akerselva   

gewoon omdat het een warme dag was
en de rivier daar lag
zoals hij daar altijd ligt
zachtjes snorrend                                
(zei jij)
als Dikkie Dik                                                              
(zei jij)

we stonden op een brug
en keken naar het water
jij voelde je tevreden maar wel somber                   
ik voel me tevreden maar wel somber (zei jij)
een soort brandende weemoed                                 

we kwamen dichter bij de stad        
meer mensen                                                                                               
op het bankje buigt de jongen zich naar het meisje en kust haar    
op de picknicktafel steken de meisjes de koppen bij elkaar
en we kunnen ze niet horen
op het speelveld gooien jongens en meisjes hun jassen in het gras
en rennen achter elkaar aan
en vaak word ik wakker met mijn dekbed en kussen op de grond 
(zei jij)
en vaak word ik wakker en weet ik heel goed waar ik ben
en waarom is het zo simpel om van heel hoog de dingen waar te nemen 
(zei jij)
maar bijna onmogelijk hier beneden


TERRAS #20 is te bestellen bij de boekwinkel, of via de website

Diversen, Journalistiek, Noors toneel

WAYS OF SEEING: minister sneuvelt door toneelvoorstelling

Nu ook De Groene ontdekt heeft dat er zich iets heel bizars heeft afgespeeld in Noorwegen de afgelopen twee jaar, en daar deze maand (nummer 7, 18 februari 2021) ineens vier hele pagina’s over volschrijft, vind ik het wel opportuun om het artikeltje dat ik er zelf over schreef voor Theatermaker (in mei 2019) nog maar eens tevoorschijn te halen. Je vindt het hier online op Theaterkrant.

Wellicht interessant om te melden is dat het enorme stuk in de Groene een paar nogal saillante feiten over het hoofd ziet. Zoals dat twee makers van de voorstelling en de directeur van het Black Box theater daadwerkelijk zijn gearresteerd en vastgezet, voordat de vrouw van de minister ineens verdacht werd. Of dat premier Erna Solberg nog immer weigert om excuses te maken voor haar onterechte verwijten aan de theatermakers, die ‘niet moesten speculeren’.
Altijd lachen met die Noren.

(Nieuwsgierig geworden waar dit in vredesnaam over gaat? Lees het artikel via de link hierboven. Het is een uitsterst bizar en smeuiig verhaal. En dat in Noorwegen.)