Tag archieven: jon fosse

Noors toneel

Fossefestival editie 2023

In september mocht ik met een reisbeurs van het Letterenfonds een ruime week naar Oslo om het Fossefestival te bezoeken, dat daar om het jaar georganiseerd wordt door Det Norske Teatret. Niet alleen het door mij vertaalde Warm van STAN en Discordia ging daar officiëel in première, ook de nieuwe voorstelling van Vinge/Müller wilde ik niet missen. Verder o.a. een gastoptreden van Odéon Paris met hun productie van Arne Lygres Tid for glede en de Oresteia in de versie van Jon Fosse. Een bezoek aan De trilogie in regie van Luk Perceval viel helaas nét niet te combineren. Ten slotte wilde ik heel graag bijpraten met alle kennissen in de theater(schrijf)wereld daar.

Vinge/Müller stelden hun première helaas tot twee keer toe uit, zodat ik de productie uiteindelijk moest missen. Heel jammer. De recensies waren zeer lovend en de première duurde negen uur.

Warm was een feestje, niet in de laatste plaats vanwege de gezellige nazit in het theater. Fosses vertaling/bewerking van Oresteia (leunend op de vertaling van Ted Hughes) vond ik prachtig. In de voorstelling was wel flink in de tekst gesnoeid, maar gelukkig stuurde Fosse me de volgende dag op mijn verzoek de volledige tekst. Die beviel beter.

Odéons Jour de joie was ook fijn, vooral omdat ik de Noorse voorstelling van diezelfde tekst (in regie van Johannes Holmen Dahl) in 2022 briljant vond. Ik was dus aanvankelijk een tikje sceptisch jegens deze versie van Stephane Braunschweig, maar hoewel zijn regie 180 graden de andere kant op ging, was ook deze voorstelling heel, heel erg goed. Fantastisch en behoorlijk zeldzaam dat je zoiets kunt bekijken: twee uitstekende regisseurs die iets totaal verschillends doen met dezelfde tekst, met twee keer een heel ander, maar briljant resultaat. Het wordt tijd dat Arne (wereldwijd allang bekend en vertaald) ook in het Nederlandse eindelijk eens ontdekt wordt.

Naast prachtig weer, een stapel Noorse literatuur om thuis weer een paar maanden mee vooruit te kunnen en koffie-dates met de meeste mensen die ik graag weer wilde zien, had de reis nog een hoogtepuntje: eindelijk heb ik de maestro zelf ook ontmoet. Tot nu toe had ik alleen met Fosse gemaild, en voornamelijk over vertaalkwesties, telkens als ik in Oslo was zat hij weer in Wenen of elders, maar nu heb ik lekker uitgebreid koffie met hem gedronken. Hij is een bijzonder aardige man die nogal wars is van drukte en vooral van elke vorm van optreden (“de twee dingen die ik absoluut nooit wilde worden toen ik klein was: acteur en leraar”), maar in een wat rustiger omgeving een-op-een is hij een zeer aimabele gesprekspartner. Hij was ook zo attent geweest om een paar van zijn nieuwe boekjes voor me mee te nemen, compleet met persoonlijke inscriptie, waar ik verguld mee ben.

Met al die nieuwe boeken was mijn tas op de terugweg nauwelijks te tillen, maar het was een nuttige en hele fijne reis. Grote dank aan het Letterenfonds voor het mede mogelijk maken.


Noors toneel, Productie, toneelvertalen

Nieuw boekje met stuk van Jon Fosse

Nu bij DNTB te krijgen: mijn vertaling van het toneelstuk Warm (Varm) van Jon Fosse, vertaald voor tg. STAN & Maatschappij Discordia. Hun voorstelling ging afgelopen september in première in Oslo waar ze te gast waren op het Fossefestival. De voorstelling (met Engelse boventiteling) kreeg een uitgebreide recensie in ‘Norsk Shakepearetidskrift’, de Noorse Theaterkrant onder de titel En perle – ‘Een pareltje’. Ik vertaalde het artikel even snel voor de gezelschappen, wie geïnteresseerd is vindt het hier.

Het boekje kan zoals altijd besteld worden via de website van DNTB.

In maart en april 2024 gaat Warm nog op tournee door Nederland en Vlaanderen, kijk voor data en verdere info op de website van Discordia.

DE EERSTE MAN
Ja het was zomer en
en ja

DE TWEEDE MAN
En toen kwam

DE EERSTE MAN
Iemand kwam

DE TWEEDE MAN
Zij kwam

DE EERSTE MAN
Over wie heb je het

DE TWEEDE MAN
En zij
Ja ze droeg
ja
ja een zwart badpak


Matthias de Koning, Anette Kouwenhoven en Damiaan de Schrijver in Warm. foto: Tg STAN
Noors toneel, toneelvertalen

Zo was het

Deze week komt er een splinternieuwe vertaling van mij uit bij De Nieuwe Toneelbibliotheek. Het gaat om een stuk van Jon Fosse uit 2020, Zo was het (Slik var det), dat in het Nederlandse taalgebied nog niet te zien of te lezen was (trouwens, tot nu toe in geen enkel taalgebieden behalve het Noors).

Dit boekje kwam een beetje anders dan anders tot stand. Het is niet zoals meestal gefinancierd door een gezelschap, dat de vertaling op dat moment zelf in productie heeft; het is er gekomen op mijn initiatief, met financiële steun van het Letterenfonds en De Nieuwe Toneelbibliotheek. Ik las vorig jaar de tekst in het Noors, vond hem erg mooi en dacht dat meer mensen hem zouden willen lezen.

Dit is in tien jaar het eerste nieuwe stuk van Fosse, die 2010 verkondigde dat hij geen toneel meer wilde schrijven. Dat lijkt nu echt voorbij: Na Zo was het heeft hij meteen nog twee stukken geschreven, waarvan er één, Sterk vind (Stevige wind), het afgelopen jaar zijn première beleefde in Oslo en onlangs ook in Berlijn. Het laatste van de drie stukken, I svarte skogen inne (Diep in het donkere bos) is ook in Noorwegen nog niet uitgebracht.

Zo was het is een avondvullende monoloog van een oude man, die aan het einde van zijn leven de balans opmaakt (die zeker niet altijd in zijn voordeel uitvalt) en zijn angst voor de naderende dood onder ogen probeert te zien. Sander Janssens schreef er vandaag over in NRC Handelsblad:

‘Voor de oude man in Zo was het, een nieuw toneelstuk van Jon Fosse, bestaat de toekomst hooguit uit het ophalen van meer herinneringen aan het verleden. Die constatering is wreed maar noodzakelijk. […] Trefzeker vertaalt Fosse grote existentiële thema’s als ouderdom en de poging je daarmee te verzoenen, naar de banaliteit van het leven van een broze, eenzame man. Met horten en stoten en goeie tegenzin, incasseert hij zijn ouderdom.’
(NRC 15/12/21)

Het boekje kun je bestellen voor €12,50 op de website van De Nieuwe Toneelbibliotheek, of bij elke goede boekhandel in Nederland en Vlaanderen.

Literatuur, Noors toneel

Drukke tijden

Na een korte zomervakantie ben ik weer volop aan het werk. Begin september bezoek ik in Oslo het Fosse Festival van Det Norske Theatret. Jon Fosse heeft jarenlang gezegd dat hij klaar was met toneelschrijven, tot er in 2020 ineens een nieuwe avondvullende monoloog was. Deze ging dat jaar nog in première bij Den Nationale Scene in Bergen en werd in Noorwegen goed ontvangen. Fosse heeft de smaak nu weer te pakken, want dit jaar is er alweer een nieuw stuk: Sterk Vind, dat zijn première beleeft op het festival in Oslo in september 2021. De voorstelling Ik ben de wind/jeg er vinden van Mij. Discordia en TG STAN staat daar ook, als gastprogrammering, in mijn vertaling (met boventitels).

Enkele projecten die ik momenteel onder handen heb:

Zombie Nation (Øystein Stene)
Ik heb zelf niks met zombies, maar dit is iets bijzonders: de eerste existentialistische zombieroman. U leest het goed. Hij leest nog als een trein ook. In Noorwegen uitgegeven door Gyldendal (2014), reeds vertaald in het Frans en Pools. Dankzij een werkbeurs van het Letterfonds ben ik bezig met het maken van een leesdossier over deze roman, bedoeld voor geïnteresseerde Nederlandse uitgevers, inclusief een fragment in Nederlandse vertaling.

College inleiding toneelvertalen
Op 14 september a.s. geef ik op verzoek van het ELV (Expertisecentrum Literair Vertalen) een inleidend college over toneelvertalen van ongeveer een uur. Dit is in eerste instantie bedoeld voor deelnemers aan de eigen cursussen, die al professioneel vertalen of dat willen gaan doen, maar in het kader van het 20-jarig bestaan van het ELV zetten ze deze herfst ook een reeks ‘plenaire lezingen door experts’ online, voor iedereen die geïnteresseerd is. Dit wordt de eerste van die reeks. Aanvang is om 10:00. Voor meer informatie: zie de website van het ELV.

Slik var det/Zo was het (Jon Fosse)
De eerste avondvullende monoloog van Fosse in jaren werd door toneelhuis Den Nationale Scene in Bergen in november 2020 in het theater gebracht. Het was een succesvolle voorstelling met een mooie trailer die je hier kunt bekijken. Met steun van het Letterenfonds maak ik komende herfst een vertaling, die vervolgens zal worden uitgegeven bij De Nieuwe Bibliotheek. Naar alle waarschijnlijkheid zal het boekje eind 2021 te krijgen zijn.

Slik var det bij DNS, november 2020


Diversen

‘Ik ben de wind’ op Vlaams Theaterfestival

De voorstelling Eg er vinden/Ik ben de wind is in Vlaanderen geselecteerd als één van de beste voorstellingen van seizoen 2018-2019. Uit het juryrapport:

Voor dit verhaal hebben Damiaan De Schrijver en Matthias de Koning geen nood aan een groot scènebeeld. Ze doen het met haast niets meer dan twee krukken. Het enige decor is een doos die aan een touwtje tussen hen in hangt, en twee krakkemikkig gerepareerde tafeltjes links en rechts van het podium. 

Het stuk Ik ben de wind van de Noorse auteur Jon Fosse weerspiegelt een gesprek tussen twee mannen. De ene is bezwaard door iets dat hij niet gezegd krijgt. De andere probeert door geduldig luisteren en vragen, als een therapeut, te achterhalen wat dat dan wel is. Vruchteloos. Ze maken samen dan maar een boottocht, want ‘op zee is er stilte’. Die tocht kent een fataal einde. 

Al na de eerste zinnen snap je waar die objecten voor staan. De doos verbeeldt de doem die over de Koning hangt, de tafeltjes de onmogelijkheid om met woorden soelaas te bieden. Het blijven lapmiddelen. Maar alle gewicht rust in dit stuk net op die woorden, die maar iets betekenen door wat ongezegd blijft, door wat in de stiltes tussen de woorden schichtig verschijnt. 

Al mogen we zeker beide spelers niet vergeten. Zij beelden de actie niet uit. Ze zitten daar maar op hun stoeltje. De Schrijver kettingrokend, onrustig. De Koning gelaten. Feilloos geeft hun manier van aanwezig zijn substantie aan de woorden. Maar ze doen ook iets meer. Hun stuntelige, haast clowneske pogingen tot een gesprek brengen een homeopathische dosis humor binnen. Net daardoor wordt het echt pakkend. Eg er vinden , Ik ben de wind is een schoolvoorbeeld van hoe je een tekst tegelijk alle recht kan doen én eigenzinnig naar je hand kan zetten.

Maandag 9 en dinsdag 10 september maakt de voorstelling het gebruikelijke ‘ererondje’; hij staat dan nog twee keer in CAMPO Nieuwpoort in Gent. Voor meer informatie kun je hier terecht.

Noors toneel, Productie

Ik ben de wind



Afgelopen herfst werkte ik voor Maatschappij Discordia en TG STAN aan de vertaling van Eg er vinden van Jon Fosse (2007). Het was een last minute-plan van acteurs Matthias de Koning en Damiaan De Schrijver, want “er was nog een gaatje in de programmering voor dit seizoen”.

Normaal worden voorstellingen minstens een jaar van te voren geboekt, maar nu moesten er een maand of twee van te voren dus nog speelplekken gevonden worden. Enkele theaters in Nederland hadden nog wel plek, dus de voorstelling ging na de première in Frascati (Amsterdam) op 20 december nog naar de Toneelschuur in Haarlem en Kikker in Utrecht. Monty in Antwerpen heeft nog een paar data bijgeboekt eind februari en daarna is het alweer over. Gelukkig blijft de voorstelling bij Discordia en STAN op het repertoire, en zal zeker  terugkeren in een volgend seizoen.

Omdat Matthias en Damiaan de voorstelling zelf zouden spelen, en Damiaan uitsluitend prachtig Vlaams spreekt, zijn we met zijn drieën tot een ‘spelersversie’ gekomen, een lichte bewerking van de vertaling waarin onder meer alle replieken van personage “De Ander” in het Vlaams zijn. Het was even wennen om op die manier te werken, maar ook erg leuk. Vertalen is een solitair vak, soms tot mijn verdriet, dus met twee flamboyante heren een zonnige dag lang op een terras in Amsterdam aan de tekst werken vormde een prettige afwisseling. En het resultaat is de moeite, zowel de tekst als de voorstelling zijn wat mij betreft geslaagd.

Het tekstboekje is uitgekomen bij De Nieuwe Toneelbibliotheek en bevat zowel de ‘schone’ vertaling uit het Noors als de spelersversie. Het boekje is hier online te bestellen.

De voorstelling leverde twee recensies op, beiden zeer positief:

“Het is een weergaloos mooie toneeluitvoering, raadselachtig, enerverend op ingehouden manier en poëtisch (…) De vertaling is van Maaike van Rijn; de acteurs zelf maakten er een toneelspelersversie van. In de boekuitgave door De Nieuwe Toneelbibliotheek staan beide versies afgedrukt, zodat er na het zien van de voorstelling nog veel moois te lezen is.” – Kester Freriks op Theaterkrant.nl, 21/12/2018

“De twee vrienden in Eg er vinden (naar een tekst van Jon Fosse, voor het eerst naar het Nederlands vertaald door Maaike van Rijn) maken een boottochtje. Terwijl de een (De Schrijver) steeds contact probeert te maken met zijn reisgenoot, zakt de ander (De Koning) steeds verder weg in duistere overpeinzingen. Loepzuiver vangt de tekst een gevoel van wegdrijven, het verloren gaan van een vriendschap, van contact, van de wil om verder te leven. Vanwege de elliptische vorm en het bewuste gebrek aan dynamiek blijft de inhoudelijke reikwijdte van Eg er vinden bescheiden – het is niets meer en niets minder dan een onderdompeling in een bepaalde staat van zijn. De existentiële onmacht die in het stuk centraal staat wordt echter buitengewoon tastbaar: dankzij de onnadrukkelijkheid van de voorstelling glipt het geheel als zand tussen je vingers door, en blijft er alleen een gevoel van ongrijpbaar verlies achter.”
– Marijn Lems in NRC Handelsblad, 27/12/2018

 

Noors toneel, Productie

Deze ogen

Deze ogen (Desse auga, 2008) is een van de laatste stukken van Jon Fosse. Met zijn alledaagse maar poëtische taal schrijft Fosse over de zee, de liefde en de dood. Deze ogen is maar één keer eerder opgevoerd, op het strand in Noorwegen. Maaike van Rijn maakte een nieuwe vertaling voor de  afstudeervoorstelling van Ingrid Askvik (Regie Opleiding, Theaterschool Amsterdam).

Maar
er is iets hier
iets dat zal zorgen
dat wij verdwijnen
en het is immens 

Een man en een vrouw ontmoeten elkaar bij de zee. Zo is het altijd geweest en zo zal het altijd zijn. Wij zullen hier altijd zijn, toch?
Een verhaal over de levensloop van de twee mensen, het verhaal van de mensheid op aarde en hoe wij proberen aan de dood te ontsnappen door de natuur te overwinnen. Maar kan dat wel?

Deze ogen is als tekstboekje te bestellen bij de Nieuwe Toneelbibliotheek.

Deze ogen
Boekuitgave Deze ogen, De Nieuwe Toneelbibliotheek, 2014