Alle berichten van maaike

Diversen, Noors toneel, toneelvertalen

Jon Fosse, young adults en long-covid

Begin december 2022 kreeg ik voor het eerst covid. Hoewel ik aanvankelijk niet erg ziek was, ontwikkelde het zich tot een longontsteking en daarna long-covid, wat het leven de afgelopen maanden er niet eenvoudiger op maakte. Inmiddels ben ik alweer een heel eind opgekrabbeld. Het gaat absoluut de goede kant op, maar het duurt inderdaad akelig lang. Het zal nog wel even duren voor ik weer helemaal terug in vorm ben.

Toen ik ziek werd, had ik net een opdracht aangenomen voor een boekvertaling waar haast bij was. Gelukkig kun je ook liggend vertalen, al ging het door concentratieproblemen en vermoeidheid langzamer dan ik gewend ben. Het lukte nét om de deadline te halen. De young adult-roman Royalteen I: De Erfgenaam (Halve kongeriket 1- Arvingen) ligt inmiddels overal in de winkels. Deel II heb ik nog onderhanden, maar dat is over een maandje ook gereed voor de persklaarmaker. Voor wie geïnteresseerd is: het is natuurlijk geen hogere literatuur, maar de boeken zijn wel veel beter dan de films die Netflix ervan gemaakt heeft.

Ondertussen is Maatschappij Discordia bezig met de LIRAfonds-aanvraag voor de vertaling van weer een stuk van Fosse: Warm (Varmt). Als het allemaal een beetje lukt ga ik dat deze zomer voor hen vertalen en gaan ze er dan samen met STAN een voorstelling van maken.

Tenslotte reis ik volgende week weer eens naar Bergen om de oer-productie van Fosses nieuwste toneeltekst te zien: I svarte skogen inne, dat nu op Bergen International Festival staat. Ik heb het openingsweekend moeten laten schieten dit jaar. Dat is voor nu helaas nog wat veel van mezelf gevraagd, maar ben heel blij dat ik op een rustiger moment dit stuk toch kan gaan bekijken. Met grote dank aan de festivalorganisatie en de Noorse ambassade, die mijn reis weer sponsoren.

De Engelse titel is een letterlijke vertaling van het Noors: ‘Inside the black forest’. Ik zou het zelf meer in de richting zoeken van ‘In het diepe donkere bos’; het sprookjes-element is zeker aanwezig in de Noorse titel. De tekst vond ik zelf erg mooi en ik ben ook heel benieuwd naar de voorstelling. Bovendien is het fijn dat ik in Bergen eindelijk mijn verzameling Noorse literatuur weer verder kan aanvullen.

Journalistiek, Noors toneel

Te gast bij Dramatikkens Hus in Oslo

In het septembernummer van Theaterkrant (voorheen TM) staat mijn artikel over Dramatikkens Hus in Oslo, een walhalla voor (Noorse) toneelschrijvers waar we hier in Nederland alleen van kunnen dromen. In mei had ik, met financiële steun van het Letterenfonds, de eer om daar een paar weken ’translator in residence’ te zijn. Dat was ontzettend leuk en leerzaam en het gaf me ook de kans om eindelijk op m’n gemak Oslo een beetje te leren kennen – eerdere werkbezoeken waren altijd kort en volgepropt met afspraken.

Dramatikkens Hus (‘het huis van de toneeltekst’) is gehuisvest in een oude fabriek middenin Oslo, met een eigen theaterzaal. Meer over deze bijzondere plek lees je hier. Een van de sfeervolste café’s van de stad, Oslo mek, zit in hetzelfde gebouw. ’s Zomers is het op het ommuurde terras tot diep in de nacht goed toeven. Warm aanbevolen.

Naast mijn tijd in Dramatikkens Hus zag ik ook het nodige toneel, waaronder wat ik een van de beste voorstellingen ooit vind: Tid for glede, een stuk van Arne Lygre in regie van Johannes Dahl. Het kreeg de Heddaprijs voor beste regie van het seizoen. n Oslo kwamen er 26000 (!) mensen naar de voorstelling kijken. Inmiddels heeft Stéphane Braunschweig het stuk ook geregisseerd in Parijs, en speelt het in de oorspronkelijke regie zijn laatste voorstellingen voor een uitverkocht Dramaten in Stockholm. Mocht er iemand benieuwd naar zijn, ik heb een Engelse leesversie van het stuk beschikbaar.



Duits toneel, Productie, toneelvertalen

Alweer herfst

Het was een druk half jaar. Afgelopen week heb ik mijn vertaling van Sybille Bergs Und sicher ist mit mir die Welt verschwunden (deel 4 in de Menschen mit Problemen-serie) ingeleverd bij het Vlaamse gezelschap Ensembletheater uit Antwerpen. Frau Berg, die overigens graag met hen/hun wil worden omschreven, schrijft scherp, grappig en met flink wat ironie. Het was erg leuk om me daar op te mogen storten en ik ben benieuwd hoe het er in het Nederlands uit zal gaan zien. De première is volgende maand en dan volgt een kleine tournee in Vlaanderen.

In juni was ik in Berlijn om de Duitse voorstelling te gaan bekijken, van regisseur Sebastian Nübling bij het Gorki theater. Komend seizoen terug op de speellijst en een absolute aanrader.

Journalistiek, Noors toneel

Festspillene i Bergen 2022

Taylor Mac (© FiB / Thor Brødreskift)

Eind mei was ik drie drukke dagen te gast op Festspillene, het jaarlijkse grote festival voor podiumkunsten in Bergen, Noorwegen. Het was de derde keer dat ik erbij was. Dat beviel opnieuw uitstekend en het regende bijna niet. Ik schreef er een artikel over voor Theaterkrant online, dat je hier kunt lezen.

Verder zijn het drukke tijden. een verslag over mijn twee weken bij Dramatikkens Hus in Oslo, voorafgaand aan mijn reis naar Bergen, volgt in de vorm van een langer artikel voor het septembernummer van Theaterkrant, dat ik de komende twee weken moet gaan schrijven.

Ondertussen moet er ook een hoop toneel vertaald worden, al is het allemaal nog wat onduidelijk hoe en wat, afhankelijk van het al dan niet toekennen van vertaalsubsidie aan de diverse opdrachtgevers. Daarover dus meer zodra het bekend is. Als het allemaal doorgaat heb ik bijna meer werk dan ik aankan tot het einde van dit jaar, en allemaal leuk werk.


Noors toneel, toneelvertalen

Zo was het

Deze week komt er een splinternieuwe vertaling van mij uit bij De Nieuwe Toneelbibliotheek. Het gaat om een stuk van Jon Fosse uit 2020, Zo was het (Slik var det), dat in het Nederlandse taalgebied nog niet te zien of te lezen was (trouwens, tot nu toe in geen enkel taalgebieden behalve het Noors).

Dit boekje kwam een beetje anders dan anders tot stand. Het is niet zoals meestal gefinancierd door een gezelschap, dat de vertaling op dat moment zelf in productie heeft; het is er gekomen op mijn initiatief, met financiële steun van het Letterenfonds en De Nieuwe Toneelbibliotheek. Ik las vorig jaar de tekst in het Noors, vond hem erg mooi en dacht dat meer mensen hem zouden willen lezen.

Dit is in tien jaar het eerste nieuwe stuk van Fosse, die 2010 verkondigde dat hij geen toneel meer wilde schrijven. Dat lijkt nu echt voorbij: Na Zo was het heeft hij meteen nog twee stukken geschreven, waarvan er één, Sterk vind (Stevige wind), het afgelopen jaar zijn première beleefde in Oslo en onlangs ook in Berlijn. Het laatste van de drie stukken, I svarte skogen inne (Diep in het donkere bos) is ook in Noorwegen nog niet uitgebracht.

Zo was het is een avondvullende monoloog van een oude man, die aan het einde van zijn leven de balans opmaakt (die zeker niet altijd in zijn voordeel uitvalt) en zijn angst voor de naderende dood onder ogen probeert te zien. Sander Janssens schreef er vandaag over in NRC Handelsblad:

‘Voor de oude man in Zo was het, een nieuw toneelstuk van Jon Fosse, bestaat de toekomst hooguit uit het ophalen van meer herinneringen aan het verleden. Die constatering is wreed maar noodzakelijk. […] Trefzeker vertaalt Fosse grote existentiële thema’s als ouderdom en de poging je daarmee te verzoenen, naar de banaliteit van het leven van een broze, eenzame man. Met horten en stoten en goeie tegenzin, incasseert hij zijn ouderdom.’
(NRC 15/12/21)

Het boekje kun je bestellen voor €12,50 op de website van De Nieuwe Toneelbibliotheek, of bij elke goede boekhandel in Nederland en Vlaanderen.

toneelvertalen

College toneelteksten vertalen

Op 14 september gaf ik een lezing bij het Expertisecentrum Literair Vertalen (ELV) over het vertalen van toneelteksten. In eerste instantie bedoeld als inleidend college voor de deelnemers van de cursus toneelvertalen Nederlands-Frans, maar ook het eerste in een reeks ‘expertlezingen’ ter ere van het twintigjarig bestaan van het ELV deze herfst over allerlei vertaal-gerelateerde onderwerpen. Nu alle colleges uit de reeks zijn gegeven, zijn ze deze week online gezet op de website van het ELV en nu dus voor iedereen toegankelijk.

Ik vond het erg leuk om te doen en ben best ondanks de verkoudheid waar ik onder leed tevreden met het resultaat. Via deze link kun je de hele reeks bekijken op de site van het ELV. Andere sprekers waren o.a. Rokus Hofstede, Yra van Dijk en Abdelkader Benali.



Literatuur, Noors toneel

Drukke tijden

Na een korte zomervakantie ben ik weer volop aan het werk. Begin september bezoek ik in Oslo het Fosse Festival van Det Norske Theatret. Jon Fosse heeft jarenlang gezegd dat hij klaar was met toneelschrijven, tot er in 2020 ineens een nieuwe avondvullende monoloog was. Deze ging dat jaar nog in première bij Den Nationale Scene in Bergen en werd in Noorwegen goed ontvangen. Fosse heeft de smaak nu weer te pakken, want dit jaar is er alweer een nieuw stuk: Sterk Vind, dat zijn première beleeft op het festival in Oslo in september 2021. De voorstelling Ik ben de wind/jeg er vinden van Mij. Discordia en TG STAN staat daar ook, als gastprogrammering, in mijn vertaling (met boventitels).

Enkele projecten die ik momenteel onder handen heb:

Zombie Nation (Øystein Stene)
Ik heb zelf niks met zombies, maar dit is iets bijzonders: de eerste existentialistische zombieroman. U leest het goed. Hij leest nog als een trein ook. In Noorwegen uitgegeven door Gyldendal (2014), reeds vertaald in het Frans en Pools. Dankzij een werkbeurs van het Letterfonds ben ik bezig met het maken van een leesdossier over deze roman, bedoeld voor geïnteresseerde Nederlandse uitgevers, inclusief een fragment in Nederlandse vertaling.

College inleiding toneelvertalen
Op 14 september a.s. geef ik op verzoek van het ELV (Expertisecentrum Literair Vertalen) een inleidend college over toneelvertalen van ongeveer een uur. Dit is in eerste instantie bedoeld voor deelnemers aan de eigen cursussen, die al professioneel vertalen of dat willen gaan doen, maar in het kader van het 20-jarig bestaan van het ELV zetten ze deze herfst ook een reeks ‘plenaire lezingen door experts’ online, voor iedereen die geïnteresseerd is. Dit wordt de eerste van die reeks. Aanvang is om 10:00. Voor meer informatie: zie de website van het ELV.

Slik var det/Zo was het (Jon Fosse)
De eerste avondvullende monoloog van Fosse in jaren werd door toneelhuis Den Nationale Scene in Bergen in november 2020 in het theater gebracht. Het was een succesvolle voorstelling met een mooie trailer die je hier kunt bekijken. Met steun van het Letterenfonds maak ik komende herfst een vertaling, die vervolgens zal worden uitgegeven bij De Nieuwe Bibliotheek. Naar alle waarschijnlijkheid zal het boekje eind 2021 te krijgen zijn.

Slik var det bij DNS, november 2020


Diversen

‘Deze ogen’ door Olympique dramatique

Het Vlaamse toneelgezelschap Olympique Dramatique las in mei van dit jaar mijn vertaling van Jon Fosses Deze Ogen, in het kader van hun Lockdown Radio-uitzendingen. Dat deden ze met een fantastische cast. De uitzending is hier terug te luisteren.

De tekst is te koop als boekje bij De Nieuwe Toneelbibliotheek, of als leeskopie te downloaden vanaf hun website. De foto van het lezen komt van de website van het Toneelhuis .

Literatuur, Noors toneel

Terras #20 is uit

Het nieuwste nummer van onvolprezen literair tijdschrift Terras – opvolger van het roemruchte Raster – is nu uit, met als thema ‘Scandinavië’. Ik mocht er deze keer maar liefst vier bijdragen aan leveren, allemaal uit het Noors.

Als eerste een fragment van de toneeltekst Virus, een fuga, de meest recente toneeltekst van Fredrik Brattberg (2020). Brattbergs credo is ‘vorm is inhoud en inhoud is vorm’. Die vorm is uniek, omdat hij principes uit de klassieke muziekcompositie zo’n beetje letterlijk incorporeert in zijn toneelteksten. Voor de lezer of toeschouwer lijkt het Brattbergiaans universum in eerste instantie vertrouwd. Onherroeppelijk volgt echter ontsporing, in absurde, tragi-komische situaties die de personages volkomen boven de pet gaan.
Een flink stuk van Virus is nu ook beschikbaar in de digitale bibliotheek van DNTB. De integrale vertaling is ook beschikbaar, wie daar interesse in heeft kan een berichtje te sturen naar info@tinygrass.nl.

Daarnaast vertaalde ik voor Terras een tekst van de hier nog onbekende literaire alleskunner Sara Li Stensrud (1979) i.s.m. actrice Madalena Sousa Helly-Hansen: Bloemstilleven, ook uit 2020.
Waar Brattbergs werk gekenmerkt wordt door zijn gebruik van muziekcompositie-elementen in dramatische teksten, is de monoloog van Stensrud een bijzondere mengvorm van dramatiek en lyriek. De tekst oogt als een lang gedicht, waar de theatrale vertolking een extra laag aan toevoegt. Bloemstilleven is een emotionele, rauwe tekst over de rouw voor een overleden moeder. Voor zowel Virus als Bloemstilleven schreef ik op verzoek van het tijdschrift ook een inleiding, die meer informatie over auteurs en teksten geeft.

Daarnaast vertaalde ik vijf gedichten uit de bundel Flaggtale van Dan Andersen, en tenslotte één langer gedicht, Een suf feestje, van Nils-Øivind Haagensen. Hieruit een fragment:

het was een warme dag
vijfentwintig graden of meer 
we liepen langs de rivier 
de tram naar Kjelsås en dan door Nydalen langs de Akerselva   

gewoon omdat het een warme dag was
en de rivier daar lag
zoals hij daar altijd ligt
zachtjes snorrend                                
(zei jij)
als Dikkie Dik                                                              
(zei jij)

we stonden op een brug
en keken naar het water
jij voelde je tevreden maar wel somber                   
ik voel me tevreden maar wel somber (zei jij)
een soort brandende weemoed                                 

we kwamen dichter bij de stad        
meer mensen                                                                                               
op het bankje buigt de jongen zich naar het meisje en kust haar    
op de picknicktafel steken de meisjes de koppen bij elkaar
en we kunnen ze niet horen
op het speelveld gooien jongens en meisjes hun jassen in het gras
en rennen achter elkaar aan
en vaak word ik wakker met mijn dekbed en kussen op de grond 
(zei jij)
en vaak word ik wakker en weet ik heel goed waar ik ben
en waarom is het zo simpel om van heel hoog de dingen waar te nemen 
(zei jij)
maar bijna onmogelijk hier beneden


TERRAS #20 is te bestellen bij de boekwinkel, of via de website

Diversen, Journalistiek, Noors toneel

WAYS OF SEEING: minister sneuvelt door toneelvoorstelling

Nu ook De Groene ontdekt heeft dat er zich iets heel bizars heeft afgespeeld in Noorwegen de afgelopen twee jaar, en daar deze maand (nummer 7, 18 februari 2021) ineens vier hele pagina’s over volschrijft, vind ik het wel opportuun om het artikeltje dat ik er zelf over schreef voor Theatermaker (in mei 2019) nog maar eens tevoorschijn te halen. Je vindt het hier online op Theaterkrant.

Wellicht interessant om te melden is dat het enorme stuk in de Groene een paar nogal saillante feiten over het hoofd ziet. Zoals dat twee makers van de voorstelling en de directeur van het Black Box theater daadwerkelijk zijn gearresteerd en vastgezet, voordat de vrouw van de minister ineens verdacht werd. Of dat premier Erna Solberg nog immer weigert om excuses te maken voor haar onterechte verwijten aan de theatermakers, die ‘niet moesten speculeren’.
Altijd lachen met die Noren.

(Nieuwsgierig geworden waar dit in vredesnaam over gaat? Lees het artikel via de link hierboven. Het is een uitsterst bizar en smeuiig verhaal. En dat in Noorwegen.)