Categoriearchief: Literatuur

Duits toneel, Literatuur, toneelvertalen

Het derde rijk, Phaedra en Mülheim

Zo, hoog tijd voor een update. Na ongeveer een jaar hard werken is het eindelijk zover: op 7 maart a.s. verschijnt mijn vertaling van Knausgårds roman Det tredje riket (Morgenster 3) bij De Geus. Meteen daarna had ik nog een deadline voor Phädra in Flammen van Nino Haratischwili voor Het Nationale Theater (repetities vanaf juli, première in oktober) maar nu dan toch eindelijk rust. Na meer dan een jaar lang mijn werk alle prioriteit te hebben gegeven, zijn er nu andere dingen die aandacht nodig hebben, zoals het aanpakken van de post-covid waar ik al twee jaar mee worstel. Vermoedelijk zal het dus even duren voor er weer vertaald gaat worden, maar je weet nooit.



Wel ga ik eind mei naar Mülheim (a/d Ruhr) voor een tiendaags internationaal congres voor toneelvertalers uit het Duits, georganiseerd door het Internationales Theaterinstitut (ITI). Het precieze programma is nog niet bekend. Ik ben heel benieuwd en verheug me erop.

Literatuur

vertaling Knausgård – Morgenster deel 3

Sinds een maand of twee ben ik voor uitgeverij De Geus bezig met de vertaling van een lijvige roman van de Noorse auteur Karl Ove Knausgård: Det tredje riket (het derde rijk).

Deze voor Knausgård niet al te dikke pil (483 pagina’s) is het derde deel in de Morgenster-reeks, waarvan in Noorwegen inmiddels al vier delen zijn uitgekomen. Deel 2 (De wolven van het bos van de eeuwigheid) wordt momenteel door Marin Mars vertaald, en zal neem ik aan ook als eerste uitkomen. Ik verwacht dat Het derde rijk voorjaar 2025 in de winkels ligt. Tot november dit jaar ben ik er zo’n beetje fulltime mee bezig.


Mijn geliefde, die net als vele anderen na De Morgenster al tijden uitkeek naar het vervolg, mag tot zijn vreugde mijn eerste lezer worden. En hij heeft mazzel: waar deel 2 grotendeels een soort uitstapje buiten de tijd en het milieu van deel 1 (van 776 pagina’s) is, is deel 3 het directe vervolg op de plot in deel 1.

Ook dit deel speelt in en rond de stad Bergen, waar ineens een vreemde ster aan de hemel verschijnt. Het boek leest weer als een trein en zit, ondanks zijn hoog-literaire gehalte, vol spannende zaken als Satanistische rituelen, bovennatuurlijke gebeurtenissen, vreemde dromen, dieren die bizar gedrag vertonen en een gruwelijke moordpartij in het beruchte Bergense black metal-milieu – allemaal tijdens een hittegolf die zijn weerga niet kent. Tegen deze achtergrond krijgen we, op zijn Knausgårds-uitvoerig, het wel en wee uit het dagelijks leven van de verschillende personages voorgeschoteld, waarvan de meeste al bekend zijn uit deel 1. Ook nu beslaat het hele tijdsverloop slechts een paar dagen. Zoals een lezer ergens op internet enthousiast over het boek schreef: “Al 2000 pagina’s en er is nog niks gebeurd. Bring it on!”

Eindelijk heb ik zelf ook deel 4 in het Noors te pakken gekregen en ik kijk ernaar uit dat binnenkort te gaan lezen. Het Nederlandse deel 1 van mijn geliefde is inmiddels wel een beetje ’the worse for wear’, omdat het me handig leek dat nog eens grondig door te gaan met als doel een beetje samenhang in de vertalingen te krijgen. Gelukkig kreeg ik van de uitgever een gloednieuw exemplaar voor hem.

Diversen, Duits toneel, Literatuur, Noors toneel

Klusjes tussendoor

In oktober 2023 was ik bezig met de vertaling van deel 3 van de YA-reeks Halve Kongeriket (Royalteen) toen de uitgever het project plotseling stopzette vanwege tegenvallende verkoopcijfers. Van Goor heeft het daarna allemaal heel keurig met me afgehandeld, maar het was wel een vervelende verrassing om van de ene dag op de andere zonder werk te zitten. Deel 2 is overigens inmiddels inmiddels ook uitgekomen en heet “Droomprins”. Ik zeg: misschien ook een andere grafisch vormgever nemen?



De toneelsector vraagt al een paar jaar nauwelijks om nieuwe vertalingen. Aan het continue snoeien in de cultuurbegroting van de afgelopen decennia in Nederland en de klappen die het Vlaams Blok en consorten nu aan de cultuursubsidies in België uitdelen, kan ze niets doen, maar nogal wat gezelschappen lijken er ook een handje van te hebben de vertaling als sluitpost van de begroting te zien, de goeien uiteraard niet te na gesproken.

Na anderhalve maand duimendraaien en onze nieuwe keuken ontwerpen vroeg uitgeverij De Geus me gelukkig of ik zin had om een dikke roman van Karl Ove Knausgård voor ze te vertalen, en verloste me daarmee voorlopig van dat soort ergernissen. Tot november heb ik mijn handen dus vol. Door de long-covid ben ik toch ook niet meer in staat om veel te reizen of grote plannen buiten de gebaande paden te maken, dus het is wel even lekker rustig zo.

In de tussentijd heb ik nog een Noors prentenboek (Voertuigen vanbinnen en vanbuiten) vertaald voor Clavis, een fragment van het stuk Wonderwomb van Amir Gudarzi uit het Duits vertaald voor Shakespeare is Dead/Het Nieuwstedelijk, het stuk How to remain a humanist after a massacre in seventeen steps van Maya Arad vertaald voor HNT, ook uit het Duits/Engels, en de Noorse vertaling van Luk Percevals bewerking van de roman Meisje, 1983 (Liv Ullman) grondig geredigeerd voor Det Norske Teatret in Oslo. Kortom, geen tijd om me te vervelen.

Literatuur, Noors toneel

Drukke tijden

Na een korte zomervakantie ben ik weer volop aan het werk. Begin september bezoek ik in Oslo het Fosse Festival van Det Norske Theatret. Jon Fosse heeft jarenlang gezegd dat hij klaar was met toneelschrijven, tot er in 2020 ineens een nieuwe avondvullende monoloog was. Deze ging dat jaar nog in première bij Den Nationale Scene in Bergen en werd in Noorwegen goed ontvangen. Fosse heeft de smaak nu weer te pakken, want dit jaar is er alweer een nieuw stuk: Sterk Vind, dat zijn première beleeft op het festival in Oslo in september 2021. De voorstelling Ik ben de wind/jeg er vinden van Mij. Discordia en TG STAN staat daar ook, als gastprogrammering, in mijn vertaling (met boventitels).

Enkele projecten die ik momenteel onder handen heb:

Zombie Nation (Øystein Stene)
Ik heb zelf niks met zombies, maar dit is iets bijzonders: de eerste existentialistische zombieroman. U leest het goed. Hij leest nog als een trein ook. In Noorwegen uitgegeven door Gyldendal (2014), reeds vertaald in het Frans en Pools. Dankzij een werkbeurs van het Letterfonds ben ik bezig met het maken van een leesdossier over deze roman, bedoeld voor geïnteresseerde Nederlandse uitgevers, inclusief een fragment in Nederlandse vertaling.

College inleiding toneelvertalen
Op 14 september a.s. geef ik op verzoek van het ELV (Expertisecentrum Literair Vertalen) een inleidend college over toneelvertalen van ongeveer een uur. Dit is in eerste instantie bedoeld voor deelnemers aan de eigen cursussen, die al professioneel vertalen of dat willen gaan doen, maar in het kader van het 20-jarig bestaan van het ELV zetten ze deze herfst ook een reeks ‘plenaire lezingen door experts’ online, voor iedereen die geïnteresseerd is. Dit wordt de eerste van die reeks. Aanvang is om 10:00. Voor meer informatie: zie de website van het ELV.

Slik var det/Zo was het (Jon Fosse)
De eerste avondvullende monoloog van Fosse in jaren werd door toneelhuis Den Nationale Scene in Bergen in november 2020 in het theater gebracht. Het was een succesvolle voorstelling met een mooie trailer die je hier kunt bekijken. Met steun van het Letterenfonds maak ik komende herfst een vertaling, die vervolgens zal worden uitgegeven bij De Nieuwe Bibliotheek. Naar alle waarschijnlijkheid zal het boekje eind 2021 te krijgen zijn.

Slik var det bij DNS, november 2020


Literatuur, Noors toneel

Terras #20 is uit

Het nieuwste nummer van onvolprezen literair tijdschrift Terras – opvolger van het roemruchte Raster – is nu uit, met als thema ‘Scandinavië’. Ik mocht er deze keer maar liefst vier bijdragen aan leveren, allemaal uit het Noors.

Als eerste een fragment van de toneeltekst Virus, een fuga, de meest recente toneeltekst van Fredrik Brattberg (2020). Brattbergs credo is ‘vorm is inhoud en inhoud is vorm’. Die vorm is uniek, omdat hij principes uit de klassieke muziekcompositie zo’n beetje letterlijk incorporeert in zijn toneelteksten. Voor de lezer of toeschouwer lijkt het Brattbergiaans universum in eerste instantie vertrouwd. Onherroeppelijk volgt echter ontsporing, in absurde, tragi-komische situaties die de personages volkomen boven de pet gaan.
Een flink stuk van Virus is nu ook beschikbaar in de digitale bibliotheek van DNTB. De integrale vertaling is ook beschikbaar, wie daar interesse in heeft kan een berichtje te sturen naar info@tinygrass.nl.

Daarnaast vertaalde ik voor Terras een tekst van de hier nog onbekende literaire alleskunner Sara Li Stensrud (1979) i.s.m. actrice Madalena Sousa Helly-Hansen: Bloemstilleven, ook uit 2020.
Waar Brattbergs werk gekenmerkt wordt door zijn gebruik van muziekcompositie-elementen in dramatische teksten, is de monoloog van Stensrud een bijzondere mengvorm van dramatiek en lyriek. De tekst oogt als een lang gedicht, waar de theatrale vertolking een extra laag aan toevoegt. Bloemstilleven is een emotionele, rauwe tekst over de rouw voor een overleden moeder. Voor zowel Virus als Bloemstilleven schreef ik op verzoek van het tijdschrift ook een inleiding, die meer informatie over auteurs en teksten geeft.

Daarnaast vertaalde ik vijf gedichten uit de bundel Flaggtale van Dan Andersen, en tenslotte één langer gedicht, Een suf feestje, van Nils-Øivind Haagensen. Hieruit een fragment:

het was een warme dag
vijfentwintig graden of meer 
we liepen langs de rivier 
de tram naar Kjelsås en dan door Nydalen langs de Akerselva   

gewoon omdat het een warme dag was
en de rivier daar lag
zoals hij daar altijd ligt
zachtjes snorrend                                
(zei jij)
als Dikkie Dik                                                              
(zei jij)

we stonden op een brug
en keken naar het water
jij voelde je tevreden maar wel somber                   
ik voel me tevreden maar wel somber (zei jij)
een soort brandende weemoed                                 

we kwamen dichter bij de stad        
meer mensen                                                                                               
op het bankje buigt de jongen zich naar het meisje en kust haar    
op de picknicktafel steken de meisjes de koppen bij elkaar
en we kunnen ze niet horen
op het speelveld gooien jongens en meisjes hun jassen in het gras
en rennen achter elkaar aan
en vaak word ik wakker met mijn dekbed en kussen op de grond 
(zei jij)
en vaak word ik wakker en weet ik heel goed waar ik ben
en waarom is het zo simpel om van heel hoog de dingen waar te nemen 
(zei jij)
maar bijna onmogelijk hier beneden


TERRAS #20 is te bestellen bij de boekwinkel, of via de website

Literatuur

‘Romans’ van Bård Torgersen (Terras #18)

Het vertalen van poëzie is een kunst apart, waar ik me nog niet heel vaak aan heb gewaagd. Toch zijn de overeenkomsten met toneelvertalen groot: ook hier is de toon, het register en misschien wel vooral wat er niet staat minstens zo belangrijk als wat er wel staat. Je vertaalt ook de tekst tussen de regels, de witte plekken. Verder is het nog belangrijker dan bij proza dat de stilistische en taalkundige eigenheid van de auteur overeind blijft: hoe minder woorden er staan, hoe belangrijker het is dat elk woord precies goed is – wat net zo geldt voor de toneelstukken van Jon Fosse.

Voor Terras #18 (‘Cariben’) schreef Tommy van Avermaete een artikel over de bundel Romaner (‘Romans’) van de Noor Bård Torgersen uit 2015. Ik leverde daarbij de vertaling van een aantal van de (proza)gedichten. Elk gedicht is een op zichzelf staande ‘micro-roman’: een complete roman, samengebald tot een gedicht. Het resultaat is vaak heel geestig en zeer toegankelijk.

Ik vind het altijd wel spannend of lezers niet meteen de vertaler aan zullen kijken op iets als de ‘houterigheid’ van deze gedichten; maar die is nou eenmaal een onvervreemdbaar deel van de stijl van Torgersen.

aap leert vierhonderd woorden
ik niet dom
ik aap
de aap praat honderduit
het boek wordt geweigerd
iedereen zal denken dat de aap een immigrant is
auteur schrijft boek over een immigrant
zonder innerlijke monoloog of dialoog
toch slaagt het boek in het oproepen van
zeer intieme en poëtische beelden 
schrijft een vooraanstaand recensent

Literair tijdschrift Terras (de opvolger van het roemruchte Raster)
verschijnt een paar keer per jaar en is verkrijgbaar
of te bestellen bijde betere boekhandel of bij bol.com.

Literatuur, Noors toneel

Johan Harstad als toneelauteur (Terras #17)

Deze week heeft tijdschrift voor internationale literatuur Terras mijn bijdrage over Johan Harstad als toneelauteur integraal online gezet, samen met de bijbehorende vertaalde monoloog uit zijn toneelstuk Osv. (‘Enz.’). Ik hoop dat een Nederlandse regisseur ooit de uitdaging durft aan te gaan om dit fantastische epos (iets als Max, Mischa en het Tet-offensief meets Angels in America) hier in het theater te brengen.

Voor iedereen die ineens weer tijd heeft om te lezen in deze virale tijden: hier kun je het artikel vinden. Uitgevers, theatermakers en andere professionals die geïnteresseerd zijn in mijn werkvertaling van Osv. zijn welkom om een berichtje te sturen.

Voor het volgende nummer van Terras ben ik inmiddels bezig met het vertalen van werk van de Noor Bård Torgersen, dat zich ergens tussen proza en poëzie in bevindt. Het is scherp, talig, ultra-compact en komisch. Daarover een volgende keer meer.

Terras #17 is te koop of te bestellen bij de betere boekhandel, of kijk op de website.