Eind mei was ik één van tien professionele theatervertalers uit alle hoeken van de wereld, die voor een 8-daagse ‘workshop’ (ik zou zeggen: seminar) theatervertalen in Duitsland waren uitgenodigd. Dit werd georganiseerd door het Internationales Theaterinstitut (ITI) i.s.m. het festival Mülheimer Theatertage. Acht dagen lang met Duits als voertaal in discussie gaan over taal met tien vertalers, elk met een andere moedertaal (Farsi, Koreaans, Catalaans, Ests, Chinees, Italiaans, Frans,….) ik was heel benieuwd.

De rest van de deelnemers bleek weliswaar de meest uiteenlopende thuislanden te hebben, maar veel van hen hadden in Duitsland gestudeerd, woonden er of hadden er gewoond en spraken de taal uitstekend. Mijn eigen roestige Duits kwam gedurende de week weer redelijk op gang. Niet iedereen was even goed verstaanbaar, de vertaler die Schweizerdeutsch met een Frans accent sprak, vormde een uitdaging, maar verder bleek een inhoudelijke discussie goed mogelijk.

Wat deden we daar? Ons verdiepen in de nieuwe Duitse theaterteksten, die het afgelopen seizoen hun oer-premières hadden gehad op de Duitse podia. Het festival richt zich nadrukkelijk op tekst, niet op enscenering en had zes stukken genomineerd voor de grote geldprijs, die de laatste avond zou worden toegekend en uitgereikt. Daarnaast bezochten we bijna elke avond een voorstelling in verschillende theaters in de regio, die we de volgende dag uitvoerig bespraken.

Van die zes teksten focusten wij in de werksessies vooral op Staubfrau van Maria Milisavlevic en They Them Okocha van Bonn Park. Daaruit had Iedereen thuis al enkele fragmenten vertaald. Er was genoeg stof tot discussie: bij Bonn Park begon het meteen al met de titel. They/them is het in Duitsland gebruikte voornaamwoord voor non-binairen (hen). En Okocha is een voetballer die in Frankfurt ooit wereldberoemd was, een jeugdheld van de hoofdpersonages. Wat deze titel bij een publiek in Frankfurt opriep (waarvoor de tekst was geschreven), zou nooit overeind blijven als je hem te letterlijk zou vertalen. Bovendien bleken een paar van de aanwezige talen überhaupt geen voornaamwoorden te kennen.

Park kwam zelf ook en vertelde dat die titel een ingeving was geweest, waar verder geen doorwrochte diepere betekenis achter zat. Met de hele discussie rond ‘woke’ in zijn achterhoofd was dat they/them bedoeld om het publiek een beetje te pesten en op het verkeerde been te zetten (niet weer politiek übercorrect theater….) en ‘Okocha’ was vooral gekozen omdat de oeropvoering in Frankfurt was en het stuk over terugverlangen naar de kindertijd ging. En het klonk ook wel lekker.
Park vond het belangrijker dat wat de titel opriep overeind bleef, wat we er verder van wilden maken mochten we helemaal zelf weten.
En daarom neem je als vertaler in zo’n geval dus als het even kan contact op met de auteur vóórdat je eindeloos gaat zitten zwoegen en puzzelen om zo’n titel te vertalen. Of zo’n passage. Of zo’n zin.

Het andere stuk is me meer bijgebleven omdat ik het zo mooi van taal vond en het onderwerp inmiddels op gruwelijke wijze weer bijzonder actueel is: femicide. Voor drie of meer actrices, waarbij de verschillende rollen in het script nauwelijks gedefinieerd worden, wat speelruimte geeft voor een regisseur. Drie generaties vrouwen lijden, of hebben geleden, onder misogyn geweld dat uitvloeit in femicide. Elk vergoelijken ze hun eigen coping strategies en willen ze de volgende generatie behoeden voor hun eigen fouten. Wat niet lukt.

Doordat de tekst zo poëtisch is, wordt hij niet loodzwaar, al is het thema dat wel. De Duitse enscenering (op video, hij was al uitgespeeld in het theater) vond ik niet bijzonder – dat had ik graag creatiever, theatraler gezien – maar gelukkig ging het in Mülheim om de tekst. Staubfrau won zowel de prijs van de vakjury als die van het publiek en versloeg daarmee onder andere de bijdrage van Elfride Jellinek. En terecht.

Wie geïnteresseerd om iets met deze toneeltekst te doen in Nederland is welkom om me een berichtje sturen.