Drukke tijden

Na een korte zomervakantie ben ik weer volop aan het werk. Begin september bezoek ik in Oslo het Fosse Festival van Det Norske Theatret. Jon Fosse heeft jarenlang gezegd dat hij klaar was met toneelschrijven, tot er in 2020 ineens een nieuwe avondvullende monoloog was. Deze ging dat jaar nog in première bij Den Nationale Scene in Bergen en werd in Noorwegen goed ontvangen. Fosse heeft de smaak nu weer te pakken, want dit jaar is er alweer een nieuw stuk: Sterk Vind, dat zijn première beleeft op het festival in Oslo in september 2021. De voorstelling Ik ben de wind/jeg er vinden van Mij. Discordia en TG STAN staat daar ook, als gastprogrammering, in mijn vertaling (met boventitels).

Enkele projecten die ik momenteel onder handen heb:

Zombie Nation (Øystein Stene)
Ik heb zelf niks met zombies, maar dit is iets bijzonders: de eerste existentialistische zombieroman. U leest het goed. Hij leest nog als een trein ook. In Noorwegen uitgegeven door Gyldendal (2014), reeds vertaald in het Frans en Pools. Dankzij een werkbeurs van het Letterfonds ben ik bezig met het maken van een leesdossier over deze roman, bedoeld voor geïnteresseerde Nederlandse uitgevers, inclusief een fragment in Nederlandse vertaling.

College inleiding toneelvertalen
Op 14 september a.s. geef ik op verzoek van het ELV (Expertisecentrum Literair Vertalen) een inleidend college over toneelvertalen van ongeveer een uur. Dit is in eerste instantie bedoeld voor deelnemers aan de eigen cursussen, die al professioneel vertalen of dat willen gaan doen, maar in het kader van het 20-jarig bestaan van het ELV zetten ze deze herfst ook een reeks ‘plenaire lezingen door experts’ online, voor iedereen die geïnteresseerd is. Dit wordt de eerste van die reeks. Aanvang is om 10:00. Voor meer informatie: zie de website van het ELV.

Slik var det/Zo was het (Jon Fosse)
De eerste avondvullende monoloog van Fosse in jaren werd door toneelhuis Den Nationale Scene in Bergen in november 2020 in het theater gebracht. Het was een succesvolle voorstelling met een mooie trailer die je hier kunt bekijken. Met steun van het Letterenfonds maak ik komende herfst een vertaling, die vervolgens zal worden uitgegeven bij De Nieuwe Bibliotheek. Naar alle waarschijnlijkheid zal het boekje eind 2021 te krijgen zijn.

Slik var det bij DNS, november 2020


‘Deze ogen’ door Olympique dramatique

Het Vlaamse toneelgezelschap Olympique Dramatique las in mei van dit jaar mijn vertaling van Jon Fosses Deze Ogen, in het kader van hun Lockdown Radio-uitzendingen. Dat deden ze met een fantastische cast. De uitzending is hier terug te luisteren.

De tekst is te koop als boekje bij De Nieuwe Toneelbibliotheek, of als leeskopie te downloaden vanaf hun website. De foto van het lezen komt van de website van het Toneelhuis .

Terras #20 is uit

Het nieuwste nummer van onvolprezen literair tijdschrift Terras – opvolger van het roemruchte Raster – is nu uit, met als thema ‘Scandinavië’. Ik mocht er deze keer maar liefst vier bijdragen aan leveren, allemaal uit het Noors.

Als eerste een fragment van de toneeltekst Virus, een fuga, de meest recente toneeltekst van Fredrik Brattberg (2020). Brattbergs credo is ‘vorm is inhoud en inhoud is vorm’. Die vorm is uniek, omdat hij principes uit de klassieke muziekcompositie zo’n beetje letterlijk incorporeert in zijn toneelteksten. Voor de lezer of toeschouwer lijkt het Brattbergiaans universum in eerste instantie vertrouwd. Onherroeppelijk volgt echter ontsporing, in absurde, tragi-komische situaties die de personages volkomen boven de pet gaan.
Een flink stuk van Virus is nu ook beschikbaar in de digitale bibliotheek van DNTB. De integrale vertaling is ook beschikbaar, wie daar interesse in heeft kan een berichtje te sturen naar info@tinygrass.nl.

Daarnaast vertaalde ik voor Terras een tekst van de hier nog onbekende literaire alleskunner Sara Li Stensrud (1979) i.s.m. actrice Madalena Sousa Helly-Hansen: Bloemstilleven, ook uit 2020.
Waar Brattbergs werk gekenmerkt wordt door zijn gebruik van muziekcompositie-elementen in dramatische teksten, is de monoloog van Stensrud een bijzondere mengvorm van dramatiek en lyriek. De tekst oogt als een lang gedicht, waar de theatrale vertolking een extra laag aan toevoegt. Bloemstilleven is een emotionele, rauwe tekst over de rouw voor een overleden moeder. Voor zowel Virus als Bloemstilleven schreef ik op verzoek van het tijdschrift ook een inleiding, die meer informatie over auteurs en teksten geeft.

Daarnaast vertaalde ik vijf gedichten uit de bundel Flaggtale van Dan Andersen, en tenslotte één langer gedicht, Een suf feestje, van Nils-Øivind Haagensen. Hieruit een fragment:

het was een warme dag
vijfentwintig graden of meer 
we liepen langs de rivier 
de tram naar Kjelsås en dan door Nydalen langs de Akerselva
   

gewoon omdat het een warme dag was
en de rivier daar lag
zoals hij daar altijd ligt
zachtjes snorrend                                
(zei jij)
als Dikkie Dik                                                              
(zei jij)

we stonden op een brug
en keken naar het water
jij voelde je tevreden maar wel somber                   
ik voel me tevreden maar wel somber (zei jij)
een soort brandende weemoed             
                    

we kwamen dichter bij de stad        
meer mensen                                                                                               
op het bankje buigt de jongen zich naar het meisje en kust haar    
op de picknicktafel steken de meisjes de koppen bij elkaar
en we kunnen ze niet horen
op het speelveld gooien jongens en meisjes hun jassen in het gras
en rennen achter elkaar aan
en vaak word ik wakker met mijn dekbed en kussen op de grond 
(zei jij)
en vaak word ik wakker en weet ik heel goed waar ik ben
en waarom is het zo simpel om van heel hoog de dingen waar te nemen 

(zei jij)
maar bijna onmogelijk hier beneden


TERRAS #20 is te bestellen bij de boekwinkel, of via de website

WAYS OF SEEING: minister sneuvelt door toneelvoorstelling

Nu ook De Groene ontdekt heeft dat er zich iets heel bizars heeft afgespeeld in Noorwegen de afgelopen twee jaar, en daar deze maand (nummer 7, 18 februari 2021) ineens vier hele pagina’s over volschrijft, vind ik het wel opportuun om het artikeltje dat ik er zelf over schreef voor Theatermaker (in mei 2019) nog maar eens tevoorschijn te halen. Je vindt het hier online op Theaterkrant.

Wellicht interessant om te melden is dat het enorme stuk in de Groene een paar nogal saillante feiten over het hoofd ziet. Zoals dat twee makers van de voorstelling en de directeur van het Black Box theater daadwerkelijk zijn gearresteerd en vastgezet, voordat de vrouw van de minister ineens verdacht werd. Of dat premier Erna Solberg nog immer weigert om excuses te maken voor haar onterechte verwijten aan de theatermakers, die ‘niet moesten speculeren’.
Altijd lachen met die Noren.

(Nieuwsgierig geworden waar dit in vredesnaam over gaat? Lees het artikel via de link hierboven. Het is een uitsterst bizar en smeuiig verhaal. En dat in Noorwegen.)

Inslulted. Belarus

Sinds de verkiezingen van afgelopen augustus gaan in Wit-Rusland grote groepen mensen de straat op om te protesteren tegen het bewind van Aleksandr Loekasjenko. De demonstraties worden gewelddadig de kop ingedrukt, maar de geest van de vreedzame revolutie lijkt niet te stoppen. Te midden van de demonstraties schreef de Belarussische toneelschrijver Andrei Kureichik een vlammende toneeltekst, Insulted. Belarus(sia), waarin hij documentaire teksten en ooggetuigenverslagen vermengd tot een theatraal verslag ‘from the battle grounds’. Zeven personages, van Loekasjenko en diens zoon tot aan oppositieleider Svetlana Tichanovskaja, een opstandeling en een waarnemer bij het kiesbureau, vertellen hun verhaal over de verkiezingen en de nasleep.

Vrijwel direct na zijn voltooiing is de tekst vanuit het Russisch naar het Engels vertaald door John Freedman, een vriend van Kureichik. De vertaling wordt nu over de hele wereld gelezen, live en online, als steun voor de opstand in Wit-Rusland. Op verzoek van Het Nationale Theater en dankzij een financiële bijdrage van Stichting Melanie maakte ik met grote spoed een vertaling naar het Nederlands, gebaseerd op de Engelse vertaling van John Freedman. Op 23 en 24 november 2020 zijn er theatrale lezingen van deze tekst in Den Haag, Amsterdam en Arnhem.

Gezelschappen die geïnteresseerd zijn in de Nederlandse tekst kunnen mailen naar maaike@tinygrass.nl . De tekst is inmiddels ook gepubliceerd door De Nieuwe Toneelbibliotheek (#603) en hier te bestellen.

Het Nationale Theater, Den Haag
Cast: Mariana Aparicio Torres, Bram Coopmans, Yela de Koning, Rick Paul van Mulligen, Betty Schuurman, Joris Smit en Stefan de Walle
livestream: maandag 23 november om 20.00u
www.hnt.nl/belarus of www.theaterbellevue.nl

Frascati Producties, Amsterdam
Cast: Viktor Griffioen, Niek van der Horst, Anneke Sluiters, Tibor Lukacs, Jesse Mensah, Marijn Prakke en Eva Zwart.
Livestream: dinsdag 24 november om 19.00u (Radio Futura)
www.frascatitheater.nl/voorstelling-radiofutura2020

ArtEZ Toneelschool / Docent Theater, Arnhem
Cast: Remy Meeuwsen, Sytze Bouma, Tim van der Molen, Esther van Steenis, Nina de Wringer, Hannah Vrijenhoek en Joppe Klein
Livestream: dinsdag 24 november om 19.30u
https://atd.world/theater

Het Arsenaal/Lazarus, Gent (België)
Cast: Koen De Graeve, Pieter Genard, Willy Thomas, Joris Van den Brande, Ariane van Vliet, Dominique Collet en Sietse Remmers
Livestream: zaterdag 28 november om 20.15
https://www.arsenaallazarus.be/kalender/item/ontluisterende-theaterlezing-insulted-belarussia

Nu te zien: ‘Tom Pain’ en ‘Skylight’

‘Tom Pain’, foto Joris Smit

Zoals al aangekondigd zijn er onlangs twee toneelvoorstellingen in première gegaan in nieuwe vertalingen van mij: Skylight bij TG Oostpool en de monoloog Tom Pain bij Het Nationale Theater in Den Haag. Beide voorstellingen zijn inmiddels lovend besproken in de media, waarbij ook de vertalingen de nodige complimenten kregen.

De monoloog Tom Pain van Will Eno, gespeeld door Bram Coopmans in een regie van Eric de Vroedt, is onderdeel van het “HNT speelt altijd”-programma. Houd de website van Het Nationale Theater in de gaten voor de speellijst; deze is op het moment dit ik dit schrijf nog niet beschikbaar.

Ook Skylight van David Hare is, in een bewerking en regie van Jeroen de Man, aangepast aan het COVID-tijdperk: Er is gewerkt met twee verschillende casts, wat dus in feite ook twee verschillende voorstllingen oplevert. De speelllijst van Skylight vind je hier.

Wat quotes uit de pers:
“Vlijmscherp zijn die dialogen bovendien, door De Man en vertaalster Maaike van Rijn lekker bekkend naar Nederland anno nu overgezet. Ze gaan ver voorbij elk sentiment, leggen juist de vinger op de verschillen in levensvisie van het tweetal.” (Hanny Alkema over ‘Skylight’ in Trouw)

“De tekst (knap vertaald door Maaike van Rijn) volgt weliswaar die hoofdlijn, maar slaat ook voortdurend zijweggetjes, afslagen en vluchtheuvel in. Met de moed der wanhoop grijpt Tom zich vast aan de taal, hij jongleert ermee als een entertainer.” (Hein Janssen over ‘Tom Pain’ in De Volkskrant)

“De monoloog Thom Pain (based on nothing) van de Amerikaan Will Eno ging in 2004 in première, en was toen een hit op het Edinburgh Fringe Festival. Ook in de nieuwe Nederlandse vertaling van Maaike van Rijn is glashelder waarom: de tekst van het stuk is niets minder dan magistraal.” (Laura Roling, Theaterkrant.nl)

Skylight (1995) van David Hare is meer dan een overspeldrama. Botsende levensvisies en generatieconflicten spelen eveneens een grote rol, zeker in de mooie bewerking van regisseur Jeroen De Man en vertaler Maaike van Rijn.” (Henri Drost, Theaterkrant.nl)

‘Skylight’, foto TG Oostpool

In première: Tom Pain bij Het Nationale Theater

Behalve Skylight (zie het vorige bericht) gaat er nog een vertaling van mij in première deze maand: Tom Pain (originele titel: Thom Pain) van Will Eno. Deze schurende monoloog wordt gespeeld door Bram Coopmans, de regie is van Eric de Vroedt.

De voorstelling is al voor de zomerstop een aantal keer uitgeprobeerd met publiek. Ik zag een van die try-outs en vond die veelbelovend. De première is op 29 augustus a.s. in de Koninklijke Schouwburg, in Den Haag, daarna gaat de productie op tournee. Hij maakt onderdeel uit van de aangepaste programmering van Het Nationale Theater dit najaar, dat onder de geweldige titel HNT speelt altijd verschillende korte producties op een avond presenteert. Voor meer informatie: zie de website van HNT.

Sommige mensen zijn voor het geluk geboren. Tom Pain hoort niet bij die mensen. Vrijuit associërend deelt hij met het publiek zijn onalledaagse kijk op de dagelijkse worsteling die de zoektocht naar geluk voor mensen als hij elke dag weer is: rauw, ongepolijst en kwetsbaar. Deze solo was dé hit van het Edinburgh Fringe Festival 2004. Guardian-recensent Lynn Gardner noemde het tien jaar later “nog altijd de beste monoloog die ik ooit heb gezien.”

foto Joris Smit / HNT

in première: Skylight bij Toneelgroep Oostpool

Ondanks de COVID-toestanden gaan er komende maand twee nieuwe titels in première waarvoor ik de vertaling heb gemaakt. Over de tweede meer in het volgende bericht.

Skylight is een coproductie van Toneelgroep Oostpool en Het Nationale Theater. Het stuk van David Hare is bewerkt en wordt geregisseerd door Jeroen De Man. Er is gerepeteerd met een dubbele cast, om te voorkomen dat in deze rare tijd een ziektegeval de hele tournee in de war schopt.

De première is op 12 september a.s. in Stadstheater Arnhem, daarna gaat de voorstelling op tournee tot 12 december. Voor meer informatie zie de website van Oostpool.

Jeroen De Man haalt in zijn laatste regie bij Oostpool het prijswinnende Skylight van de Britse toneelschrijver David Hare naar het hier en nu. In dit actuele huiskamerdrama zet De Man de verhoudingen tussen man en vrouw op scherp door de oorspronkelijke genderverdelingen van de drie personages om te wisselen.

‘Romans’ van Bård Torgersen (Terras #18)

Het vertalen van poëzie is een kunst apart, waar ik me nog niet heel vaak aan heb gewaagd. Toch zijn de overeenkomsten met toneelvertalen groot: ook hier is de toon, het register en misschien wel vooral wat er niet staat minstens zo belangrijk als wat er wel staat. Je vertaalt ook de tekst tussen de regels, de witte plekken. Verder is het nog belangrijker dan bij proza dat de stilistische en taalkundige eigenheid van de auteur overeind blijft: hoe minder woorden er staan, hoe belangrijker het is dat elk woord precies goed is – wat net zo geldt voor de toneelstukken van Jon Fosse.

Voor Terras #18 (‘Cariben’) schreef Tommy van Avermaete een artikel over de bundel Romaner (‘Romans’) van de Noor Bård Torgersen uit 2015. Ik leverde daarbij de vertaling van een aantal van de (proza)gedichten. Elk gedicht is een op zichzelf staande ‘micro-roman’: een complete roman, samengebald tot een gedicht. Het resultaat is vaak heel geestig en zeer toegankelijk.

Ik vind het altijd wel spannend of lezers niet meteen de vertaler aan zullen kijken op iets als de ‘houterigheid’ van deze gedichten; maar die is nou eenmaal een onvervreemdbaar deel van de stijl van Torgersen.

aap leert vierhonderd woorden
ik niet dom
ik aap
de aap praat honderduit
het boek wordt geweigerd
iedereen zal denken dat de aap een immigrant is
auteur schrijft boek over een immigrant
zonder innerlijke monoloog of dialoog
toch slaagt het boek in het oproepen van
zeer intieme en poëtische beelden 
schrijft een vooraanstaand recensent

Literair tijdschrift Terras (de opvolger van het roemruchte Raster)
verschijnt een paar keer per jaar en is verkrijgbaar
of te bestellen bijde betere boekhandel of bij bol.com.

Literaire vertalingen